Open Huishoudens

Open Huishoudens zijn een verschijnsel van vroeger tijd. Vooral in agrarische omgevingen woonde men in een beperkte ruimte dicht op elkaar: ouders, kinderen, ongehuwde familieleden en personeel. Men  at, sliep en werkte samen. Daardoor leerde van jongs af om te gaan met anderen, ook vreemden, in een intieme sfeer. Nu stelt de regering voor dat ouderen elkaar moeten verzorgen in een gemeenschappelijk huishouden. Dat zal lastig zijn als privacy zo hoog in het vaandel staat. De primaire contacten worden steeds meer gestuurd door juridische voorschriften om grensoverschrijdend gedrag te voorkomen. Hoe kan dat gecombineerd worden met fysieke intieme zorg?

Foto, AI-bewerking eigen tekening stijl Paul Delvaux

Verdinglichung

Statistici, de media en de politiek geven tegenwoordig een eendimensionaal en problematisch beeld van het hoogbejaard zijn. Herhaaldelijk zie je in de krant een ongedifferentieerde  statistiek over de toenemende hoeveelheid ouderen . Zij zouden allen een grijze last zijn. Tegelijkertijd zijn er in de media reportages te zien vanuit verpleeghuizen met hoogbejaarden. In de soms vrij respectloze mediale beeldvorming hangen zij als oude dingen in hun stoelen. Het een wordt met het ander verbonden, de statistiek met het eendimensionale beeld van de oude dag. De minister voor langdurige zorg gebruikt deze verbinding met het voorstel dat familie van deze bejaarden de hulpverleners in de zorginstellingen komt helpen. Zouden jonge mensen het nog leuk vinden oud te worden?

Politiek theaterspel

Politiek theaterspel. In het hoofdredactioneel commentaar in Trouw werd onlangs gesteld dat het zou leiden tot een politiek theater als de Tweede Kamer kandidaat-ministers publiekelijk gaat ondervragen voordat ze worden beëdigd. Dat zou ongewenst zijn en leiden tot ongelukken in een tijd dat de politiek te persoonlijk is geworden.
Deze opvatting doet geen recht aan een wezenlijke functie van het politieke debat. De politiek moet zorgen voor een kanalisering van publieke emoties. Het is daarom ook een theaterspel. Deze omschrijving moet niet gezien worden als een geringschatting van het belang van het politieke debat. Dit debat is een spiegelgevecht, een projectie van maatschappelijke tegenstellingen op verbaal strijdende politici. Zij zijn een bliksemafleider waardoor conflicten tussen bevolkingsgroepen kunnen worden afgezwakt. Bij het debat over politieke idealen is de persoonlijke emotie minstens zo belangrijk als de ratio. Dat is zeker het geval als gebruik wordt gemaakt van de visuele media die heel geschikt zijn voor het communiceren van emoties.
Vanuit dit perspectief lijkt het onverstandig als in de kabinetsformatie gemikt wordt op een extraparlementair kabinet van deskundigen. Dat zullen rationeel argumenterende technocraten zijn die geen oog zullen hebben voor de rol van persoonlijke emoties in de politiek.

PS. Huizinga wees in zijn boek Homo Ludens op het inzicht dat ontstaat als men het sociale verkeer opvat als een spel. Spel gaat vooraf aan de cultuur en schept orde. Bij dit spel hoort politiek theater: de premier die plotseling vergeetachtig is, de kabinetsformateur die olijke opmerkingen maakt, de partijleider die van alles in de ijskast zet, het Kamerlid dat zegt witheet van woede te zijn.

Foto van vrouw met masker, bewerking met AI van een eigen tekening in de stijl van Modigliani

Modelbeleid

Modelbeleid. Populaire figuren in de sociale media zijn voor velen een voorbeeld en een model. Men is zelfs bereid zich fysiek te laten verbouwen met als doel om op die modellen te lijken.
Politici en beleidsmakers hebben ook hun modellen. Die worden geleverd door economische planbureaus en andere wetenschappelijke instellingen. Daarbij wordt dikwijls niet onderkend dat die modellen maar een beperkt deel van de werkelijkheid beschrijven en niet het hele verhaal bieden voor de doelen die wij met beleid zouden  willen bereiken. Niet alles kan gekwantificeerd worden, of past in de modellen. Dat geldt bijvoorbeeld voor de ontbrekende maatstaf van rechtvaardigheid in de klimaatmodellen. Of ook voor de huidige rol van Nederland bij de voedselvoorziening. In de ijver om de aarde te redden met ingrijpende maatschappelijke verbouwingen, mogen de daar wonende mensen niet vergeten worden. Zie ook L.M.G.van Beek, Richtinggevende Routes: De praktijk van Integrated Assessment Modellen in de klimaatpolitiek, Utrecht 2023.

Foto: met kunstmatige intelligentie bewerkte eigen gouache van een model op de academie, stijl art nouveau

AI en ons collectieve onderbewustzijn

‘Het slimme onbewuste’ is de titel van een boek van Ap Dijksterhuis. Hij laat in dit boek zien dat veel van onze prestaties op geestelijk gebied niet enkel het resultaat zijn van ons bewuste denken. Zij zijn vooral de uitkomst van het gebruik van een vermogen dat in ons onbewuste is opgeslagen. Als ik dit onbewuste het onderbewustzijn noem, is de volgende stap gemakkelijk te maken naar het bestaan van een collectief onderbewustzijn. Er is heel veel kennis opgeslagen in boeken, kranten en andere dragers van teksten en beelden die wij zouden kunnen gebruiken voor nieuwe ontdekkingen. Maar, het is voor een individu moeilijk om in dit enorme archief de weg te vinden. Kunstmatige intelligentie maakt het echter mogelijk een vruchtbaar beroep te doen op dit collectieve onderbewustzijn zonder daarin te verdwalen.

Foto van personen in een archief: bewerking met AI van eigen tekening in de stijl van Egon Schiele 

Driemaal over oorlog

Het eerste vertoog is van politici, hun diplomaten en denktanks. Zij hebben het over verdragen, sancties, internationaal recht en speciale operaties. Het tweede vertoog is van leidinggevende militairen. Zij hebben het over terreinwinst, strategie, wapens en verliezen. Het derde vertoog over de werkelijkheid, en wat daarin goed en fout is, zouden we kunnen horen in onnoemelijk veel gezinnen. Het gaat dan over de soldaten en de achterblijvers. Over moeders en zonen, over vrouwen en hun man, over kinderen en hun vaders. We krijgen dat echter niet of nauwelijks te horen van achter het voormalige ijzeren gordijn. Dat is jammer, want de achterblijvers kunnen verschil maken.

Foto soldaat en vrouw: bewerking met AI van een eigen tekening in de stijl van Giacometti

Boze en bange mensen

Boze mensen zijn vaak bang dat een ander hun vrijheid in de weg zit. Het is de afgelopen neoliberale decennia de norm geweest dat iedereen in principe als individu een autonoom bestaan moest leiden. In die liberale opvatting was dat iets positiefs. Dat had grote gevolgen voor de relatie tussen burgers onderling en tussen burgers en de overheid. Velen gingen in de verdediging ten koste van anderen. Als je het idee hebt dat de ander het streven naar autonomie in de weg zit, word je boos. Al is het maar dat je op de snelweg wat gas moet terugnemen om de ander meer ruimte te geven. De overheid denkt dat kwetsbare mensen die afhankelijk zijn van anderen maar moeten leren als een Robinson Crusoe te leven.
Wat te weinig is onderkend is het feit dat een sociaal netwerk, de gehele samenleving, berust op wederkerige afhankelijkheden. Dat is geen probleem maar iets positiefs. In elke fase op ons levenspad zijn we afhankelijk van anderen. Samen met anderen en niet als enkeling kun je een bevredigend autonoom bestaan leiden. Dus het is en blijft zinvol niet boos te worden maar je netjes te gedragen.
(Plaatje boze man: eigen tekening bewerkt met kunstmatige intelligentie)

Familie aan het front

Onlangs was in het tv-nieuws een vraaggesprek te zien van journalist Jan Eikelboom met Oekraïense vrouwen. Zij demonstreerden tegen het feit dat hun echtgenoten niet afgelost werden aan het front waar zij al twee jaar verbleven. Dat duurde volgens de vrouwen veel te lang en leidde tot grote problemen in hun gezinnen. Dit nieuws roept de vraag op of soortgelijke problemen zich ook aan de kant van de Russische tegenstander voordoen. Het is mogelijk dat informatie daarover wordt tegengehouden, maar het zou ook kunnen dat een groot deel van de Russische bevolking minder kritisch is en zich opoffert voor de politieke doelen van de oorlog.
In de tachtiger jaren heeft de demograaf en historicus Emmanuel Todd een overzicht gemaakt van de verschillende nu bestaande familiestructuren in de wereld. Hij beschreef deze op grond van kenmerken als patriarchaat,individualisme, gelijkheid en meer of minder openheid naar de omgeving. Hij kon die typologie verbinden met de in een samenleving dominante politieke ideologie. Daarbij gold en geldt voor Rusland dat bij de daar dominante familiestructuur een collectivistische politieke ideologie past.
Politicoloog Hallbeck*) sluit zich aan bij deze visie van Todd. Maar er is volgens hem in Rusland nog iets aan de hand dat het gemakkelijk maakt voor een politieke elite persoonlijke offers te vragen van de bevolking, met een ontkenning van akelige feiten. Hallbeck wijst op een traditie van een ongewoon groot vertrouwen in krachtige orale communicatie van politici met de burgers. Het zou in het politieke debat vooral gaan om een anekdotische inbreng met een retorische kwaliteit waaraan de analyse van feiten ondergeschikt is. Beeldende toespraken waarbij feiten zelfs ontkend worden hebben veel effect op de bevolking

*) David Hallbeck, Particularities of contemporary Russian society can be traced both to history and Russia’s oral culture, Neweasterneurope.eu, 2023/07/20

Eigen tekening bewerkt met AI

Painkiller

We zagen de Netflix-documentaire over de pijnstiller Oxycontin. Die pijnstiller heeft in de VS geleid tot een verslavingsepidemie en veel doden. De leiding van het bedrijf dat dit middel produceerde was op een gegeven moment op de hoogte van de risico’s van het gebruik van dit middel. Niettemin ging men door met intensieve reclame en het overhalen van artsen dit middel voor te schrijven. Men had als belangrijk argument dat de verslaving, die het gevolg kon zijn van het gebruik van dit middel, de individuele verantwoordelijkheid was van de gebruiker. Het leek ook of de bestuurders van het bedrijf niet het gevoel hadden dat zij deel uitmaakten van dezelfde samenleving als de gebruikers van hun product.
De socioloog Titmuss heeft halverwege de vorige eeuw er al op gewezen: het maatschappelijk welzijn is steeds meer een publieke taak en verantwoordelijkheid van de overheid geworden. Bedrijven hebben steeds meer hun taken op dit gebied, bijvoorbeeld de opleiding van arbeidskrachten en de zorg voor sociale zekerheid en gezondheid, overgedragen aan een overheid die daar moeite mee heeft. Ook in Nederland.
Illustratie, eigen tekening bewerkt met AI.

Schuldig landschap

We zien ruïnes met ronddwalende mensen. We zien niet direct wat daaraan is voorafgegaan en wat daarop zal volgen. We zien het verleden en de toekomst niet. Om dat vast te stellen hebben we politici nodig. Die kunnen zien wat wij nog niet zien. Zij gaan dikwijls daarbij terug naar het verleden en brengen vanuit historisch perspectief een tweedeling aan in goed en kwaad, in onschuldigen en schuldigen, in hun aanhangers en hun tegenstanders. Dat onderscheid versterkt dikwijls de tegenstellingen en de kringloop van vergeldingen. Het is beter om in het schuldige landschap niet vanuit het verleden naar de toekomst te kijken. Omgekeerd is beter, vanuit een wenselijke toekomst naar het heden. Bijvoorbeeld een toekomst van een verenigd land waarin iedereen een plaats heeft en dezelfde rechten. Het wachten is op staatslieden die deze toekomst willen zien.
Zie: Martinus Nijhoff: “Lees maar, er staat niet wat er staat” (uit het gedicht Awater); kunstenaar Armando over zijn werk met beelden van landschappen waar een oorlog heeft gewoed.